Instrument voor het vormgeven van sturing in een opleiding
Introductie en download van het instrument
Arie Geerding, IOWO, 2006 - 2010
Ontwerp en bouw: Willibrord Huisman, 2010
Onderwijsadvieselement 12
2010
update: 2010
status: vitrine
info:
Uit onze ervaringen in het hoger onderwijs blijkt dat zelfsturing in
opleidingen moeizaam van de grond komt. Dit wordt mede veroorzaakt door
het ontbreken van een instrument of aanpak waarmee het sturen, en het
begeleiden van het 'leren sturen', vormgegeven kan worden.
IOWO heeft een instrument ontwikkeld voor het bepalen van de mate
van sturing door de opleiding heen. Door de mate van sturing te
expliciteren kan de opleiding bepalen en controleren of de zelfsturing
door de opleiding heen toeneemt.
U kunt het hier downloaden (IOWO_InstrumentVormgevingSturing.xls)
en gebruiken. We raden u aan zowel deze introductie te lezen als het
instrument gewoon uit te proberen. Uw reacties stellen we bijzonder op
prijs.
Matrix: 3 niveaus, 8 leerfuncties, 4 typen van sturing
Het instrument bestaat uit een spreadsheet waarin opleidingsontwikkelaars per niveau en per leerfunctie kiezen tussen vier
typen van sturing - uiteenlopend van strakke externe sturing tot
volledige zelfsturing.
Uit deze keuzes volgen expliciete beschrijvingen van wat de opleiding
van de student verwacht en wat de student van de opleiding kan
verwachten.
Door deze keuzes te maken voor drie niveaus, bijvoorbeeld
'oriënterend', 'gevorderd' en 'major-bekwaam' en voor acht regulatieve
leerfuncties, ontstaat een zogenaamde sturingsmatrix.
Zo'm matrix kan bijvoorbeeld worden ingevuld door de leden van een
curriculumcommissie of door een docententeam in een gezamenlijke sessie.
Het instrument levert aldus drie tabellen (die kunnen worden geprint
of gekopieerd naar b.v. Word). Daarnaast toont een diagram de
ontwikkeling van de zelfsturing voor de drie niveaus.
Voorbeeldtabel; klik voor vergroting
4 typen sturing
Het instrument bevat beschrijvingen ("wat doet ...") voor vier typen
sturing:
Strakke externe sturing (e)
Gedeelde sturing (g)
Losse sturing (l)
Zelfsturing (z)
Strakke externe sturing (e)
De opleiding is verantwoordelijk voor het vervullen van de functie.
De opleiding stuurt via het geven van informatie en/of
expliciete opdrachten, en begeleidt tijdens uitvoering
De student verwerkt informatie, voert opdrachten uit en volgt
aanwijzingen op
Gedeelde sturing (g)
Opleiding en student zijn samen verantwoordelijk voor het vervullen
van de functie. De student stuurt met hulp.
De opleiding activeert de sturing bij de student via globale
aanwijzingen, informatie en tips vooraf en begeleidt tijdens uitvoering
De student stuurt met hulp van informatie, aanwijzingen en tips en
volgt aanvullende aanwijzingen op
Losse sturing (l)
Opleiding en student zijn samen verantwoordelijk voor het vervullen
van de functie, maar de student heeft zelf de lead.
De student stuurt zelf en maakt naar eigen inzicht gebruik van
aanwijzingen en tips
De opleiding begeleidt de zelfsturing nog op afstand en geeft alleen
nadere informatie, aanwijzingen of tips als dat nodig is
Zelfsturing (z)
De student is verantwoordelijk voor het vervullen van de functie.
De student stuurt zelfstandig zonder verdere hulp
De opleiding laat het helemaal over aan de student
Het invullen is op zichzelf heel eenvoudig: de spreadsheet
bevat 'geeltjes' met toelichting, en bij de invulvakken verschijnen
teksten zodra u uw muis erboven houdt. Bovendien bevat het een
demonstratieoptie.
In feite doet u niet veel meer dan 24 maal een e, g, l of z invullen
- en zorgvuldig lezen, veel nadenken, en heel veel overleggen.
Inhoudelijk wordt elke keuze
immers bepaald door de inschatting van de invullers van wat de
student zelf al wel kan; en waar constructieve frictie gewenst is.
In veel gevallen laten de drie matrixen voor de drie niveaus dan een
(geleidelijke) overgang zien van meer extern gestuurd naar losse en/of
zelfsturing.
Opdrachten maken, studiehandleiding
Met behulp van de sturingsmatrixen weten onderwijsontwikkelaars welk
type opdrachten, aanwijzingen en tips ze op een bepaald niveau moeten
hanteren en welke niet.
Het is sterk aan te bevelen voor elke
onderwijseenheid expliciet de geldende sturingsmatrix op te nemen in de
studiewijzer of studiehandleiding. Op die manier weten de studenten wat
er aan zelfsturing van hen verwacht wordt en wat ze van de opleiding
kunnen verwachten.
De praktijk
In onze onderwijsadviespraktijk zien we dat dit instrument een goede
rol kan vervullen bij het vormgeven van opleidingen - maar tevens
geenszins het hele verhaal dekt; zo eenvoudig is het niet. Ook het
vertalen van de matrixen naar goed leermateriaal en passend docentgedrag
is iets dat bijzondere aandacht vereist.
Daarnaast kan het zijn dat u voor uw opleidingen een andere indeling
van de leerfuncties verkiest, of een andere formulering voor de typen
van zelfsturing geschikter acht. Het instrument bevat talloze (niet
openbaar toegankelijke) mogelijkheden om de teksten en dimensies aan te
passen; een investering die bij grote onderwijsrevisies zeker lonen zal.
Wilt u over deze materie van gedachten
wisselen met Arie Geerding of een andere IOWO-adviseur, neem dan gerust
contact met ons op of vraag of we bij u langs komen voor een gesprek.
U ziet een 'onderwijsadvieselement' dat ik in
mijn onderwijsadviespraktijk gebruik of
gebruikt heb.
Deze elementen zijn veelal achtergrondmateriaal bij workshops, cursussen
en advieswerk; bovendien worden ze gebruikt voor zelfstudie,
bijvoorbeeld in het kader van de BKO.
De meeste heb ik ontwikkeld bij
IOWO, dat
inmiddels opgeheven is. Ik werk ze af en toe bij, of ik laat ze juist historisch
intact; let op het jaartal en de status.
Onregelmatig maak ik ook nieuwe.
De index geeft u een overzicht van de
onderwerpen en statussen.
NB: Als u dit kunt lezen, heeft u vermoedelijk een afdruk in handen.
Deze onderwijsadvieselementen zijn evenwel ontworpen voor interactief gebruik, met als gevolg dat
essentiële informatie niet afgedrukt wordt; zo ziet u van een reeks afbeeldingen alleen de eerste.
Neem gerust contact met mij op voor anderssoortige presentaties van deze materie.